S O Y L U E D E B İ Y A T
veysel çolak-3
İMGE
Makale
Şiirin zekâyla yazıldığını söylemek, duygularla yazıldığını söylemek kadar yanlış. Bunlar minik birer olanaktır şiir için. Çünkü şiir, sözcüklerle; onların buluşturulmasıyla yazılır. Yoksa şiiri var eden o temel öğeye, imgeye ulaşmak olanaksızlaşacaktır. Bu bağlamda imgelerin nasıl oluşturulduğuna da bakılmalı elbette.
Tek sözcükten imge olabileceğini düşünenler, söyleyenler var. Örneğin, ‘sandalye’ sözcüğünü ele alınız. Elbette bu sözcüğün zincirleme oluşmuş çağrışımları olacaktır. Sandalye; ağacı, ağacın cinsini, onu kesip biçimleyeni, boyayanı... usa getirecektir. Daha da ileri giderek, ağacı yaratanı bile düşündürtecektir bu sözcük. Gene ‘insanı kendisinin eğretilemesi’ kabul eden görüş var ortada. Buradan bakınca da bütün metafizik olanı irdelemek gerekecektir. Her sözcüğün çağrışımları düşündürücüdür elbette. Neden imge sayılmasın sorusunu da içerir bu yaklaşım. Bunca çağrışımı bir sözcüğün içermesi; onun imge olarak görülmesine neden olacaktır; ama bu çağrışımların oluşumunda şair yoktur. Doğal bir anlam birikmesidir her sözcüğün barındırdıkları. Oysa imge, şairin sözcüklere, onların oluşturduğu bağdaştırmalara yüklediği anlamdır, anlamlardır. Şair, eğretileme olarak tek sözcükle de imge oluşturabilir; ama bu sanatta da, söylenmese bile, varlığı bilinen ikinci bir sözcüğün olduğu, unutulmamalı. Çünkü eğretileme bir benzerlik kurar sonuçta. Benzer olmayanların benzerliği de olsa, kurulan, bir benzerliktir.
Ama biz dokuduk bu kilimi, eh bir dereceye kadar!
Değil ele güne çıkacak, değil asılacak duvarlarda
( Behçet Necatigil)
Necatigil, bu dizelerinde açık eğretileme yapmıştır. ‘Kilim’ yani benzetilen söylenmiş ama ‘aile’ yani benzeyen söylenmemiştir. Görüldüğü gibi tek sözcüğün söylenmesi, bir başka sözcükle işlevsel olabilmekte. Böylece ilişkilendirilen iki sözcük, bir çağrışım oluşturabilmekte ve imgesel olan açığa çıkabilmektedir.
Erzurum’da geçit vermez kaşlarının ardında
Derindir karanlıktır ıssızdır gözleri
(Cemal Süreya)
Bu dizelerde de benzeyen (kaşlar) söylenmiş , benzetmelik (dağlar) söylenmemiştir. Bu dizeler okunduğunda birçok çağrışımın oluşacağını rahatça söyleyebiliriz. İşte bu çağrışımlardır imgeyi oluşturan.
