S O Y L U E D E B İ Y A T
alman halk tiyatrosu
COMMEDİA DELL’ARTE• Rönesansın akademik edebi tiyatrosuna karşı canlı bir muhalif olarak ortaya çıktı.
• Dell’arte® zenaat®sanat anlamında.
• Commedia Dell’arte gelişim dönemini “Barok Çağ” da yaşadı.
• Komik doğaçlama sanatı ve mimik, müzikal ve koreografik buluşların eğlencesi,İtalyan tuluat tiyatrosunun dünya tiyatro tarihimne yansıyan en iyi oyun türü.
• Sokak tiyatrosu kültürü gibi, köken olarak aynı zamanda saraydan gelen Rönesans tiyatrosunun bir ürünü olan C.Dell’arte, batışına kadar müstehcen kaba güldürü ve gelişmiş artistik kutuplar arasında gidip gelmiştir.
• XVI.YY. ikinci yarısında ortaya çıkmıştır.
ÖZELLİKLERİ
• Açık Alan; Sokak tiyatrosu, ancak özel ve ünlü alanlar.(Venedik-San Marco alanı) Alana sahne kurulu.
• Işık; doğal güneş ışığı,alanın süslü duvarlarına renk katıyor.
• Sahneye yakın yerlere imtiyazlı kişiler için sıralar konulmuş.
• Sıraların arkasında ayakta oyunun başlamasını bekleyen halk yer alıyor.Arka tarfta ise içecek satan satıcılar.
• Dekor; arka düzeydeki boyalı panolar.Gerekirse iskemle kullanılabiliyor.
• Kostümler; göz alıcı ve çok renkli,çok çeşitli.
• Oyuncuların gülünç olanları maske takıyor.Ağız kısmı açıkta,genellikle yarım maskeler kullanılıyor.Ancak aşıklar ve ciddi karakterler (tiplemeler)maske kullanmıyor.
• Kadın tiplemeler de maske kullanmıyor.
• Oyuncular için bir perde var.Bu perdenin arkasını bir nevi kulis olarak kullanıyorlar.
• Oyunun en komik tipleri uşaklar. Büyük bir açlık ve daimi parasızlık içindeki uşaklar, hile ve kurnazlıkla aşıkların mutlu sonuna yardımcı olsalar da genellikle egoist çıkarlar peşinde koşarlar.Canbazlık,jonglörlük,türlü işlevleri.
• Çok oyunculu bir topluluk olmadan önce C.Dell’arte’nin ilk evresi, bazı oyuncuların bir tiplemeyle halkı güldürmesidir. Bunun ilk örneği Angelo Beolco. Beolco, “Ruzzante” sahne adıyla oynuyordu.
• Ancelo Beolco kendine Padualı bir köylü tipini seçmişti.1530’da Alplere ve Fransa’ya ulaştı.
• “Ruzzante” (Angelo Beolco) kısa süre sonra yeni tipler yarattı ve Pedualı köylüyle aynı sahneye çıkardı. Diğer tiplemeler için oyuncu tutuyordu.
• Ruzzante’nin ardından Andrea Calmo, dikkate değer tek isim oldu. Ancak onun kadar başarılı değildi. Calmo, kendine yaşlı ve cimri bir Venedik zenginini tip olarak seçti. Bu daha sonra C. Dell’arte’deki Pantolone tiplemesine dönüştü.
• XVI. YY. sonunda bütün Avrupa’da ün salmış topluluklar ortaya çıktı. Bu topluluklardan, I Gelosi (Gayretli) anlamına geliyor,Fransa,Polonya ve Almanya’da o ülkelerin kendi komik tiplerini canlandırıyordu. Almanya’da Hanswurst,Fransa’da Pierrot,İngiltere’de Punch halkın tuttuğu yöresel tipler oldu.
• Bu topluluklardan başka, I Confidenti,I Uniti,I Fedeli, I Accesi,I Deoiosi en başarılı topluluklar oldu.Fransız yazar Molliere bu toplulukların birinde oyuncu olarak yetişmiştir.
BU OYUNLARIN KONULARI VE TİPLERİ
1. Ciddi Tipler
2. Komik Tipler
1.Ciddi Tipler: Türün önemsiz kişileri ; yardımcı tipler
AŞIKLAR®(innomorati)
EZGİCİLER®(cantarini)
DANSÇILAR®(ballerini)
Ciddi tiplerin daha ön planda olanları aşıklar:
• Comica innomorato; gözü dünyayı görmeyen , kör aşık. Tek amacı sevgilisine kavuşmak olan genç erkek. Çağdaş giysiler.
• Comica innomorata; ailesi tarafından baskı altında tutulan , aşığıyla gizli buluşmalar yapan eli yüzü düzgün bir aşık genç kız.
• Ezgiciler ve Dansçılar; bunlar oyunun asıl kişileri değil, sahne aralarında şarkı söyler ve dans ederlerdi.
2.Komik Tipler:
• YAŞLILAR
• GENÇLER
• UŞAKLAR
YAŞLILAR: Yaşlıların başında Pantolone gelir. Pantolone zengin bir Venedikli tüccar. Attelan komedisindeki pappus’un devamı. Bay Pantolone, cimri,kavgadan korkan,yeteneği olmadığı halde siyasete karışan,sık sık aldatılan, kızı tarafından aldatılan, yaşlı olmasına karşın sık sık aşık olup bu yüzden parasını kaptıran biri. Kostüm; önceleri kırmızı, daha sonra kara pelerin giyen Pantolone, ayağına Türkiye’den ithal edilen çetik giyerdi.Maskesi; koyu renkli,gag burunlu,ak saçlı ve uzun keçi sakallı.
Yaşlıların diğer önemli kişisi Polonyalı hukuk doktoru. Sıfatı Dottore. Roma komedyasındaki dosennusun devamı. Oyunlarda genel olarak Pantolone’nin yakın dostu. Karısı ya da metresi tarafından sık sık aldatılır.Ya da uşaklar tarafından hileyle soyulur. Hukuk doktoru olmasına karşın Dr. Sıfatından yararlanıp ameliyat bile yapardı. Şarlatan bir okumuş tipi. Kostüm;o çağdaki üniversite profesörlerininki gibi geniş kenarlı bir şapkası var. Kırmızı yanaklı, kara bir maskesi ve kısacık sakalı var.
GENÇLER: Genç olan komik tiplerin en önemlisi Capitano’ydu. Bir asker, Roma komedyasındaki mileo gloriosus, yani palavracı asker tipinin devamı olarak doğdu. Coşkun ve devamlı böbürlenen bir tavrı var. Herkese meydan okuyan ancak kavga sırasında korkaklığı ve acemiliği ortaya çıkan bir tip. Maskesi; uzun burunlu ve kaytan bıyıklı bir maske. Görünüşü dehşet verici ancak hareketleri gülünç.(gestus)
Bir başka genç tip ise, Capitano’yu andıran ve daha sonraları kendi görünüşünü alan Scramuccia. İyi gitar çalan,çirkin,oldukça iyi kılıç kullanan, ötekinden daha yürekli. Bazen asker,bazen uşak olurdu. Her zaman sarhoş dolaşırdı. İlk zamanlar başında tüyle süslenmiş bere,belinde kılıç ve elinde gitar vardı.Sonradan kılıç ve maskeyi kullanmamaya başladı.
UŞAKLAR: C. Dell’arte’nin en ilgi çekici tipleri. Bunların başında Arlecchino geliyor. Sahneye takla atarak giren ve hiç umulmadık bir hareketle sahneden çıkan ,sevimli,hırsız bir dilenci. Üzerinde çeşitli renkteki yamalarla kaplı kostümü,yıllar geçtikçe ekonomik durumu düzeltmiş olacak ki baklava biçimindeki renklerle bezendi. Maskesi; budalalık ve kurnazlığı gösteren bir ifade taşırdı. O aldattığı gibi başkaları tarafından da her an aldatılabilirdi. Çoğu zaman oyunların baş kişisi.
Diğer uşak tipi; gaga burnu, kalın dudakları,kötü bakışlarıyla Brighella. Arleccihino bunun yanında insan yanları olan bir kişiydi. Karanlık sokakta bir kimseyi kıstırıp düşünmeden öldürebilirdi. Arleccihino’nun kaması süs gibi dururken,Brighella kamasını sürekli kullanırdı. Kostüm; geniş paçalı bir pantalonu, kalçalarına gelen bir pelerini ve başında bir beresi vardı.Mandolin çalabiliyordu.
• Pulchinella; kabur,uzun burunlu bir uşak tipi. Attelan komedyasındaki maccus’un devamı olup bucco’dan da bir şeyler almış.Acımasız, kötü yürekli, bencil,çıkarcı bir tipti. Sevimli yanları olmakla birlikte pek yanında bulunmak istenmeyecek bir tip.
• Kadın hizmetkar tiplerinin en ünlüsü; Colombina idi. Uçarı,sevimli,çoğu zaman göz alıcı güzellikte.Aynı zamanda şarkı söyleyip dans eden bir tip.
Bu ünlü C. Dell’arte tiplerinden başka;
Yaşlılardan, cassandro,claudio,cola,tartaglia vs. gibi tipler vardı. Uşaklardan, Scapino,Mezzetino,Pedrolino vs. Kadın hizmetkarlardan; Berta, Rosetta,Pimpinella vs. var.
• Commedia Dell’arte’nin çok sayıdaki İtalyan turne grupları, Avrupa panayırlarında izlerini miras bırakmışlar. Yüksek hükümdarların misafirleri olarak şairlere ve sahneye duyulan saygının sembolü oldular.
• Commedia Dell’arte tiyatrosundan yüzden fazla tipleme günümüze ulaşmıştır.Uşakların soytarı tiplemeleri ile İtalyan halk tiyatrosuna damgasını vurmuştur. Üçyüz yıldan fazla Avrupa tiyatrosunu etkilemiştir.
• Molliere’in karakter komedileri Commedia Dell’arte’den etkilenmiştir. İtalyan drama yazarı Goldoni en çok etkilenen yazarlardan biridir.
Derleyen : Ayşe KESKİN
bugün 162 ziyaretçi (231 klik) burdaydı!
